Maatschap Mateman

Het potje beweegt aan de achterkant van de koe op en neer. De koe begint te plassen en de urine valt in de pot. Ondertussen staat de koe krachtvoer te vreten. Op het melkveebedrijf van de familie Mateman in het Gelderse Vragender staan sinds maart zes nieuwe voerboxen met koetoiletten in de stal.

Koeien van Mateman plassen vaak op het koetoilet

Het is even wennen als je voor het eerst een koe in een potje ziet plassen; de koeien zelf lijken zich er niets van aan te trekken. ‘Het was een combinatie van factoren die ons deed besluiten om te investeren in voerboxen met koetoiletten’, vertelt Henk Mateman. Hij boert in maatschap met echtgenote Liesbeth en zoon Bram. Samen houden ze 175 Fleckvieh-melkkoeien en 80 stuks jongvee. Ze hebben ongeveer 60 hectare grond in gebruik.

‘Daarmee hebben we een behoorlijk intensief bedrijf en moeten dus mest afvoeren. Dat is al een van de redenen die koetoiletten voor ons bedrijf interessant maken’ zegt Bram Mateman. ‘Apart opvangen van urine kan onze mestafzetkosten flink verlagen. Aan het laten ophalen van drijfmest hangt een fors prijskaartje. Bij zuivere urine is dat anders. Dat is een waardevolle meststof met stikstof en kali. Tuinders willen er voor betalen en kunnen het kopen op www.urinebank.nl.’

De mestafzetkosten waren echter voor Mateman niet de eerste aanleiding om na te denken over koetoiletten. Henk Mateman: ‘Het begon met een optimalisatieplan dat Bram maakte tijdens de opleiding Middelbaar Kader Melkveehouderij in Oentsjerk.’ Bram hing camera’s in de stal en maakte 48 uur lang opnamen bij de krachtvoerboxen.’

Het systeem registreert alles, zoals welke koeien wanneer in het toilet geplast hebben en hoe vaak.

‘De beelden lieten zien wat we wel enigszins wisten: veel onrust rond de voerboxen’, vervolgt hij. ‘We zagen ranghoge koeien regelmatig met het nodige geweld vaarsjes uit de krachtvoerbox verdrijven. Dat zette ons aan het denken. Ook al omdat de voerboxen inmiddels 33 jaar oud waren. Bovendien hadden we maar vier voerboxen op 160 koeien; dat was erg krap. De dierenarts adviseerde ons om bij het kopen van nieuwe krachtvoerboxen te kiezen voor een uitvoering met sluithek zodat koeien elkaar niet uit de box kunnen jagen.’

Projectmanager Jochem Tolkamp with farmer Mateman in stable

Uitbreiding stal

Wat ook meespeelt, is dat de ondernemers zich al enige jaren oriënteren op een uitbreiding van de ligboxenstal. Henk Mateman: ‘De oude stal willen we aanpassen naar de nieuwste vereisten. Maar we kunnen niet bouwen vanwege de onzekerheid rondom de vergunningverlening en het uitblijvende landbouwakkoord. Het is aannemelijk dat we maatregelen moeten nemen om ammoniakemissie te beperken als stallenbouw weer mogelijk is. Het heeft niet onze voorkeur dit te doen met een emissie-arme vloer. We zien deze vloeren vooral als kostenverhogend terwijl het CowToilet ons juist kosten bespaart bij mestafzet.’

Tijdens hun zoektocht naar betere krachtvoerboxen raakten vader en zoon in gesprek met Hanskamp, een bedrijf dat aan de weg timmert als ontwikkelaar van innovatieve technieken voor melkveebedrijven. ‘De krachtvoerbox van Hanskamp sprak ons aan. De box is afsluitbaar. Na het vreten kan een koe naar wens de box aan de voor- of achterzijde verlaten. Heel prettig voor de koeien is ook dat ze hun kop niet in een donker gat hoeven te steken om te vreten. Het krachtvoer valt in een open voerbak waarbij de koe om zich heen kan blijven kijken terwijl ze brokjes eet’, zegt Bram Mateman.

Dat de krachtvoerbox van Hanskamp uitgerust kan worden met een koetoilet, zette de ondernemers aan het denken. ‘Door hiermee de ammoniakuitstoot te verminderen, konden we alvast voorsorteren op een eventuele uitbreiding van de stal’, zegt Henk Mateman. ‘En dat het apart opvangen van urine onze mestafzetkosten verlaagt, maakt dat je een investering in koetoiletten kunt terugverdienen. Daarbij blijven fosfaten en organische stof behouden voor je eigen land. Er hangt een verdienmodel aan.’
Het CowToilet is momenteel erkend met een voorlopige emissiefactor (VEF) van 8,4 kilo NH3. Op verzoek van Hanskamp heeft Dairy Campus onderzoek gedaan naar het effect van koetoiletten op de ammoniakuitstoot. ‘De resultaten zullen leiden tot een definitieve emissiefactor op de RAV-lijst. We verwachten dat die factor ergens rond de 7 kilo NH3 per dierplaats per jaar zal uitkomen’, zegt Jochem Tolkamp van Hanskamp.

Zo werkt een koetoilet

Een koetoilet vangt urine van een koe op terwijl ze in de krachtvoerbox staat te vreten. Koeien in een pot laten plassen doet het apparaat door het stimuleren van de zogenoemde plaszenuw. Die bevindt zich onder de huid van de koe aan de achterzijde tussen vulva en uier. Als de koe begint te plassen, vangt het koetoilet de urine op en pompt die naar een aparte urineopslag. Op deze manier kan nu al de helft van alle urine worden opgevangen als de koeien op stal staan. Een koe plast per dag zo’n 25 tot 30 liter. Als het goed loopt, kan daarvan bijna 15 liter in het koetoilet terechtkomen.

Father en Son Mateman with CowToilets on background

Werking koetoilet is goed te borgen

Een pluspunt voor vergunningverleners is dat de werking van de koetoiletten goed te borgen is. ‘Het systeem registreert alles, zoals welke koe wanneer in het toilet geplast heeft en hoe vaak. Ook weten we exact hoeveel urine er totaal is opgevangen in de silo.’ Tolkamp betoogt dat ammoniakreductie door het scheiden van urine en feces bij de bron een natuurlijk proces is. ‘Het werkt simpel en er komen geen chemische toevoegingen aan te pas.’

Bij Mateman zijn de zes nieuwe voerboxen met koetoiletten inmiddels een paar maanden in gebruik. De ondernemers zijn tevreden over hoe het loopt. ‘De rust in de stal is het grootste verschil met vroeger. We lieten de koeien eerst een aantal weken aan de voerboxen wennen zonder de koetoiletten te gebruiken. Nu vinden ze het heel normaal om in een potje te plassen. De hoeveelheid urine die we per dag opvangen groeide gestaag. Koeien zijn ook gewoontedieren. Vaak gaan ze al plassen nog voordat ze gestimuleerd worden.’ De koeien gaan nu twee keer per dag vier uur de wei in. ‘Daardoor vangen we iets minder urine op; wel is het natuurlijk zo dat mest en urine in de weide ook gescheiden blijven, waardoor je daar ook geen ammoniakemissie hebt.’

De zes koetoiletten pompen de opgevangen urine naar een mestkelder. ‘We hebben onder de voergang een aparte mestkelder die niet met de andere mestopslagen in verbinding staat. Dat kwam mooi uit. In die kelder bewaren we de urine totdat die wordt opgehaald. We hebben nu zo’n 30 kuub verzameld.’ Henk Mateman hoopt dat de regelgeving in de toekomst verandert waardoor ze de urine op het eigen bedrijf als kunstmestvervanger kunnen gebruiken. ‘Het is natuurlijk vreemd dat we zo’n mooi mestproduct moeten afvoeren en daar kunstmest voor terug moeten kopen.’

Extra werk hebben de melkveehouders nauwelijks van de koetoiletten. ‘Eens per week spuiten we de bakjes schoon, dat is alles.

De fiscus helpt mee

Een krachtvoerbox met koetoilet kost 25.000 tot 28.000 euro per box, afhankelijk van de situatie. ‘Ongeveer 1.000 euro per koe. Dat is veel geld. Als je alleen doorloop-krachtvoerboxen koopt, ben je ook al gauw 10.000 tot 12.000 euro per box kwijt. De meerkosten voor het koetoilet kunnen we terugverdienen via mestafzet en precisiebemesting, en hopelijk ook door de komende jaren een nieuwe stal met een traditionele vloer te kunnen bouwen’, vertelt Bram Mateman.

‘Gelukkig helpt de fiscus ook mee. Doordat we gebruik kunnen maken van MIA en Vamil kunnen we de belastingaanslag over 2022 flink drukken.’